Terapia schematów stworzona przez Jeffreya Younga to podejście psychoterapeutyczne, które pomaga zrozumieć, dlaczego powtarzamy te same błędy, wchodzimy w podobne relacje i reagujemy emocjonalnie w sposób, którego często sami nie rozumiemy.

Centralnym elementem tej terapii są tzw. wczesne nieadaptacyjne schematy - głębokie wzorce myślenia i odczuwania, które powstają w dzieciństwie, a następnie wpływają na dorosłe życie.

Young wyróżnił 18 schematów, pogrupowanych w 5 obszarów, odpowiadających podstawowym, niezaspokojonym potrzebom emocjonalnym.

 5 obszarów schematów według Younga

1. Oderwanie i odrzucenie - trudności w budowaniu więzi, poczucie braku miłości i bezpieczeństwa.
2. Osłabiona autonomia i brak osiągnięć - brak pewności siebie, lęk przed samodzielnością.
3. Osłabione granice - problemy z kontrolą impulsów i respektowaniem norm.
4. Ukierunkowanie na innych - życie pod oczekiwania innych kosztem siebie.
5. Nadmierna czujność i zahamowanie -perfekcjonizm, surowość wobec siebie, tłumienie emocji.
    

   18 schematów Younga - opis i przykłady

I Obszar: Oderwanie i odrzucenie

1. Opuszczenie / Niestabilność więzi

Osoba żyje w ciągłym lęku, że partner, przyjaciel czy ktoś bliski odejdzie. Może prowadzić to do nadmiernej zazdrości, kontroli albo przeciwnie unikania bliskości z obawy przed zranieniem.

2. Nieufność / Skrzywdzenie

Przekonanie, że inni chcą nas wykorzystać, oszukać, okłamać, upokorzyć lub zranić. Osoby z tym schematem mają trudność z zaufaniem, podejrzewają złe intencje i często dystansują się od ludzi. Mają przeświadczenie, że zawsze zostaną oszukane i że „mają pod górkę”.

3. Deprywacja emocjonalna

Poczucie, że nikt nie potrafi dać tyle troski, zrozumienia i wsparcia, ile potrzebujemy. W dorosłości często prowadzi to do poczucia pustki i samotności.

Trzy rodzaje emocjonalnego odrzucenia:

• pozbawienie opieki - brak pozytywnych uczuć, wsparcia, bez poświęcania uwagi,
• pozbawienie empatii - brak zrozumienia, wysłuchania, dzielenia się swoimi uczuciami
• pozbawienie ochrony - brak siły, ochrony i przewodnictwa innych osób

4. Wadliwość / Wstyd

Głębokie przekonanie, że jest się gorszym, niewystarczającym, niegodnym miłości, niechcianym. Osoby z tym schematem często ukrywają swoje prawdziwe „ja”, boją się odrzucenia i krytyki, odczuwają poczucie winy oraz wstyd z powodu swoich wyobrażonych wad.

5. Izolacja społeczna / Wyobcowanie

Poczucie, że jest się innym niż wszyscy. Osoby czują, że nie pasują do grupy, są „spoza świata” i skazane na samotność.
 

II Obszar: Osłabiona autonomia i brak osiągnięć

6. Zależność / Niewystarczalność

Brak wiary we własne siły - przekonanie, że nie poradzimy sobie bez wsparcia innych. Prowadzi do unikania odpowiedzialności, trudności w podejmowaniu decyzji. Często przekonanie to objawia się jako bezradność.

7. Podatność na zranienie lub chorobę

Ciągły lęk przed katastrofą - chorobą, wypadkiem, stratą. Osoba spodziewa się najgorszego i żyje w stanie przewlekłego napięcia.

Lęk skupia się na co najmniej jednym z poniższych scenariuszy:

• katastrofy zdrowotne (zawał serca, nowotwór)
• katastrofy emocjonalne (popadnięcie w szaleństwo)
• katastrofy zewnętrzne (zerwanie się windy, katastrofa samolotu, gwałt)

8. Uwikłanie / Nierozwinięte Ja

Zbyt silna więź emocjonalna z rodzicem lub bliską osobą, kosztem własnej tożsamości. Taka osoba nie wie, kim naprawdę jest, bo żyje cudzym życiem. Łączy się to z przekonaniem, że bez mojego wsparcia druga osoba byłaby nieszczęśliwa. Często osoba odczuwa pustkę, zagubienia, przytłoczenia, czasem nawet podważania swojej własnej egzystencji.

9. Porażka

Przekonanie, że jest się niezdolnym, głupim, nieporadnym, pozbawionym talentów, mniej wartościowym od innych. W dorosłości może to prowadzić do unikania wyzwań i kariery z lęku przed kompromitacją.
 

III Obszar: Osłabione granice

10. Roszczeniowość / Wielkościowość

Przekonanie o własnej wyjątkowości i szczególnych prawach. Osoby z tym schematem często ignorują potrzeby innych, bywają postrzegane jako aroganckie. Osoby takie często upierają się, że wszystko im się należy, że mogą robić to na co mają ochotę niezależnie od tego, jaki wpływ ma to na innych. Nadmierne skupianie się na własnej wyższości w celu zdobycia władzy i kontroli. Niekiedy przekonanie to tyczy się nadmiernej skłonności do rywalizacji z innymi i dominacji nad nimi bez empatii i zrozumienia potrzeb, uczuć drugiej osoby.

11. Niedostateczna samokontrola / Samodyscyplina

Trudność w odraczaniu gratyfikacji, brak cierpliwości, szybkie poddawanie się emocjom. Może prowadzić do problemów w pracy, finansach czy relacjach. W łagodniejszych formach unikanie dyskomfortu: bólu, konfliktów, konfrontacji kosztem osobistych osiągnieć.
 

IV Obszar: Ukierunkowanie na innych

12. Podporządkowanie

Rezygnacja z własnych potrzeb, aby uniknąć gniewu czy odrzucenia. Osoba podporządkowuje się innym, a w środku czuje frustrację i złość.

Dwie formy podporządkowania się:

• podporządkowanie potrzeb - stłumienie własnych preferencji czy pragnień
• podporządkowanie emocji - tłumienie emocji, szczególnie złości

Przekonanie, że potrzeby osoby są nieuzasadnione i nieważne dla innych. Prowadzi to do nawarstwienia się uczucia gniewu, a w konsekwencji do zachowań bierno-kompulsywncyh, niekontrolowanych wybuchów złości, zaburzeń psychosomatycznych, acting aut czy nadużywania substancji psychoaktywnych.

13. Poświęcanie się

Nadmierna koncentracja na dobru innych, często kosztem własnego zdrowia psychicznego. Najczęstszym powodem takiego zachowania jest: unikanie sprawiania komuś bólu lub poczucia winy z powodu bycia samolubnym, widzenia innych jako tych bardziej potrzebujących. Często wynika z nadwrażliwości na ból innych. Niekiedy pojawia się poczucie niedostatecznego zaopiekowania potrzeb innych. Prowadzi do wypalenia, poczucia wykorzystania.

14. Poszukiwanie aprobaty / Uznania

Życie pod dyktando opinii innych. Liczy się to, jak jesteśmy oceniani, jak wyglądamy, co osiągamy, a nie nasze autentyczne potrzeby. Osoba dąży do zdobycia uznania, szacunku, uwagi innych bądź dopasowuje się rezygnując tym samym z możliwości wykształcenia autentycznego Ja. Jej poczucie własnej wartości jest uzależnione od reakcji innych. Często konsekwencją jest podejmowanie życiowych decyzji, które sa nieautentyczne lub nie przynoszące żadnych satysfakcji.
 

Y Obszar: Nadmierna czujność i zahamowanie

15. Negatywizm / Pesymizm

Skupianie się na tym, co złe - zagrożeniach, błędach, cierpieniu, stratach, śmierci, rozczarowaniu, poczuciu winy, żalu, zdrady przy umniejszaniu lub pomijaniu aspektów pozytywnych, optymistycznych. Osoba z tym schematem przesadnie oczekuje, że spotka ja coś złego, że sprawy potoczą się źle, a te aspekty które są pozytywne w końcu i tak zakończą się katastrofą. Odczuwa silny lęk w związku z tym przed popełnianiem błędów. Ponieważ negatywne scenariusze się mnożą tacy ludzie często zamartwiają się, narzekają oraz są czujne i niezdecydowane.

16. Zahamowanie emocjonalne

Tłumienie emocji, spontaniczności i bliskości, aby uniknąć krytyki, dezaprobaty czy poczucia wstydu lub utraty poczucia kontroli nad własnymi impulsami. Na zewnątrz taka osoba wydaje się opanowana, ale wewnętrznie cierpi z powodu braku autentyczności.

Obszary zahamowania:

• tłumienie gniewu i agresji
• tłumienie pozytywnych impulsów
• trudności do przyznawania się do podatności na zranienie
• nadmierna racjonalizacja przy jednoczesnym nie zwracaniu uwagi na uczucia

17. Nadmierne standardy / Krytyczny wewnętrzny głos

Przymus bycia perfekcyjnym, najlepszym, osiągania ponad miarę. Wynika z przekonania, że trzeba spełniać wysokie standardy zachowań i osiągnięć, zazwyczaj w celu uniknięcia krytyki. To źródło chronicznego stresu, samokrytyki, presji, nieumiejętności odpoczynku i problemów w relacjach. Istotnym elementem jest upośledzenie odczuwania przyjemności i umiejętności relaksu, osłabienia zdrowia, poczucia własnej wartości i satysfakcji z osiągnięć.

Nadmierne wymagania przyjmują formę:

• perfekcjonizmu - przywiązywanie nadmiernej wagi do szczegółów oraz niedostrzeganie jak wysokie są osiągnięcia jednostki w porównaniu z normą, poczucie, że można jeszcze lepiej
• sztywnych reguł i powinności obejmujących wiele obszarów życia
• zaobsorbowanie czasem i wydajnością - można osiągnąć jeszcze więcej

18. Bezwzględna kara / Nieprzebaczanie

Przekonanie, że błędy i niedoskonałości zasługują na surową karę. Brak miejsca na empatię, wyrozumiałość wobec siebie i innych. Popadanie w gniew, bycie nietolerancyjnym, niecierpliwym wobec ludzi. Trudność w wybaczaniu błędów sobie i innym.
 

Dlaczego warto znać schematy Younga?

Rozpoznanie własnych schematów to pierwszy krok do zmiany. Dzięki temu możemy:

• zrozumieć swoje powtarzające się problemy,
• dostrzec, jak dzieciństwo wpływa na dorosłe życie,
• nauczyć się nowych, bardziej adaptacyjnych sposobów reagowania.

Terapia schematów pokazuje, że schematy nie muszą nas definiować na zawsze. Można je stopniowo osłabiać i budować zdrowsze relacje z samym sobą i innymi.

Jesteś zainteresowany psychoterapią w nurcie schematów znajdź specjalistę na Psycheo.pl

Żródło:

Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2014). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.

Young, J. E., Klosko, J. S. (2012). Program zmiany. Jak pokonać schematy, które rządzą Twoim życiem. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.