Iwona Biernat 

Zmiany biologiczne i emocjonalne w okresie dorastania

W okresie dojrzewania organizm młodego człowieka przechodzi ogromne zmiany fizjologiczne, hormonalne. W jego ciele odbywa się tzw. burza hormonalna, która powoduje tę dużą zmienność nastrojów. Rozdrażnienie i zmienność nastrojów nastolatka są w dużej mierze uwarunkowane tymi gwałtownymi przemianami biologicznymi dziejącymi się w tym okresie w jego organizmie.

Wygląd i akceptacja własnego ciała

Wygląd to kwestia, której nastolatkowie zwykle poświęcają wiele uwagi. Zmieniają  się ich kształty, wzrost, ogółem sfera fizyczna i młodzi ludzie potrzebują wiele czasu, aby zaakceptować te wyraźne zmiany w ich ciele. 

Egocentryzm i jego rola w dorastaniu

Kolejne zagadnienie dotyczy zachowań samolubnych nastolatka. Zauważyć można, że młody człowiek w tym okresie zachowuje się tak, jakby on był najważniejszy, rzadziej, a czasem w ogóle nie liczy się ze zdaniem innych. Takie zachowanie jest określane mianem egocentryzmu i jest rozwojowo naturalne.

Dzieciom w tym okresie trudno sobie wyobrazić, że inni ludzie przeżywają te same co oni uczucia, wydaje im się, że są pod tym względem wyjątkowi i niepowtarzalni, stąd usztywniony egocentryzm i ograniczenia w korzystaniu z empatii.

Poszukiwanie tożsamości i swojego miejsca w świecie

Wyjście z fazy egocentryzmu jest związane z poszukiwaniem odpowiedzi na pytania: 

• kim jestem?
• jakie jest moje miejsce w świecie?

Pytania te należą do  głównych pytań okresu dorastania, a znalezienie odpowiedzi na nie jest kluczowe dla posiadania stabilnego obrazu siebie samego. Jednym ze sposobów szukania obrazu siebie i swojego miejsca w świecie jest nawiązywanie nowych znajomości. 

Znaczenie grupy rówieśniczej

Dlatego też w miarę dorastania coraz ważniejsze znaczenie dla nastolatka jest bycie akceptowanym w grupie rówieśniczej. Koledzy stają się wyrocznią, najważniejszą grupą odniesienia, ważniejszą od rodziny. Dlatego też dzieci w tym okresie oddalają się od rodziców, nawet buntują się przeciw nim.

I znowu jest to o tyle zrozumiałe, że nastolatki dramatycznie potrzebują akceptacji rówieśników i dlatego są wobec ich grupy silnie konformistyczne.

Jak szukać porozumienia z nastolatkami?

Warto pamiętać, że zachowania agresywne, przemądrzałość, kłótliwość mają często swoje źródło w niepewności, niskim poczuciu własnej wartości.

Warto zadać sobie zatem następujące pytanie i szukać na nie odpowiedzi:

• Czy nastolatek ma przekonanie o swoich umiejętnościach?
• Czy może samodzielnie podejmować decyzje i ponosić konsekwencje swoich działań?
• Czy czuje się kochany i ceniony za to jaki jest?

A oto kilka prostych wskazówek jak postępować z nastolatkiem w tym trudnym dla niego i dla rodziców okresie, aby móc pozytywnie odpowiedzieć na postawione pytania.

USTALENIE JASNYCH REGUŁ

Warto wprowadzać jasne reguły, przy czym lepiej wprowadzić mniejszą ilość, lecz pilnować ich przestrzegania. 

Do rodziców należy ustalenie zasad np. oglądania telewizji, godziny powrotu do domu. pór posiłków, snu, korzystania z czasu wolnego. 

Nastolatek powinien rozumieć z jakich ważnych reguł oraz wartości cenionych w rodzinie wynikają dane zasady oraz przewidywać konsekwencje płynące z ich nieprzestrzegania.

MOŻLIWOŚĆ DYSKUTOWANIA SPORNYCH KWESTII

Wiele reguł, które narzucamy nastolatkom jest przez nich kwestionowana.  W złagodzeniu konfliktów na tym tle pomagają regularne spotkania rodzinne, podczas których można dyskutować o kwestiach spornych. Może np. nastolatkowi nie podoba się, że narzuca mu się porę  chodzenia spać i chce przedstawić argumenty na  poparcie swojej prośby – warto okazać uwagę i rozważyć jego argumenty. W spotkaniach tych ważne jest, aby głos nastolatka, jego argumenty zostały wysłuchane, jego punkt widzenia poszanowany, kwestie sporne przedyskutowane. 

UNIKANIE KRYTYKOWANIA I AKCEPTACJA DĄZENIA DO INDYWIDUALNOŚCI

Rodziców często drażni odmieniony wygląd i zachowanie nastolatków i  wyrażają głośno swoje niezadowolenie. Nadmiar krytyki jest bardzo często powodem popsucia kontaktów rodziców z dziećmi.

Warto wybierać kwestie o które warto walczyć. Jeśli zachowanie nastolatka jest wyraźnie szkodliwe dla niego, narusza prawa innych należy wyznaczyć mu ścisłe granice zachowania. W innych sprawach można rozważać więcej swobody i możliwości eksperymentowania np. w zakresie ubioru, fryzur, muzyki.

UCZENIE PRZEZ PRZYKŁAD

Faktem jest, że dzieci uczą się na przykładach ze swojego otoczenia. Oczywistością jest fakt, że dziecko, które spotyka się z krzykiem, agresją wobec niego, tak samo może odnosić się do rodziców, do kolegów. 

Warto zatem uczyć dziecko własnym przykładem, że można nie zgadzać się z drugą osobą i odczuwać niechęć, złość, gniew, ale krzyk, bicie, szturchanie drugiej osoby jest niedopuszczalne. Np. jeśli nastolatek mówi rzeczy w sposób agresywny, bez szacunku to wówczas należy wyjaśnić, jak w tym momencie jak odbieramy jego słowa.  Będzie to przykład dojrzałej odpowiedzi o trudnych przeżyciach, emocjach bez agresji fizycznej.

Podsumowanie

Okres dorastania jest niezwykle ważnym okresem dla rozwoju młodego człowieka. Warto przy tym pamiętać, że choć zachowania nastolatek bywają męczące, to jednak na rodzicach, a nie na dzieciach ciąży większa odpowiedzialność za wzajemne relacje.

To przecież rodzice, a nie dzieci są dorosłymi ludźmi.

FAQ – najczęściej zadawane pytania o nastolatki i okres dojrzewania

1. Dlaczego nastolatki są często rozdrażnione i zmienne w nastrojach?

Wynika to z gwałtownych zmian hormonalnych i biologicznych, które zachodzą w okresie dojrzewania. Tzw. „burza hormonalna” wpływa bezpośrednio na emocje i zachowanie młodych ludzi.

2. Jak rodzic może pomóc dziecku zaakceptować zmiany w wyglądzie?

Najważniejsze jest wsparcie, akceptacja i unikanie krytyki. Warto rozmawiać z nastolatkiem, doceniać jego wysiłki i pokazywać, że wygląd nie definiuje jego wartości.

3. Czym jest egocentryzm u nastolatków i czy to normalne?

Egocentryzm to przekonanie, że to, co przeżywa młody człowiek, jest wyjątkowe i niepowtarzalne. Jest to naturalny etap rozwojowy, który stopniowo mija, gdy nastolatek zaczyna lepiej rozumieć innych ludzi i ich emocje.

4. Dlaczego rówieśnicy są dla nastolatka ważniejsi niż rodzina?

W okresie dorastania grupa rówieśnicza staje się głównym punktem odniesienia. Młodzi ludzie szukają akceptacji i uznania, dlatego większe znaczenie mają dla nich opinie kolegów niż zdanie rodziców.

5. Jak reagować na bunt nastolatka?

Bunt jest naturalnym elementem rozwoju. Zamiast go tłumić, warto ustalić jasne granice, ale też dawać przestrzeń na samodzielność. Ważne jest zachowanie równowagi między konsekwencją a zrozumieniem.

6. Jakie reguły warto ustalić w domu z nastolatkiem?

Najlepiej skupić się na kilku kluczowych zasadach, np. dotyczących powrotów do domu, nauki, obowiązków domowych czy korzystania z telefonu. Ważne, by były one jasne, zrozumiałe i konsekwentnie przestrzegane.

7. Jak rozmawiać z nastolatkiem, który kwestionuje zasady?

Pomocne są spotkania rodzinne, podczas których każdy ma prawo przedstawić swoje argumenty. Ważne, by rodzice słuchali uważnie, szanowali zdanie dziecka i wspólnie wypracowywali rozwiązania.

8. Co robić, gdy nastolatek reaguje agresją lub brakiem szacunku?

Rodzic powinien pokazać spokojem i przykładem, że istnieją inne sposoby wyrażania emocji. Warto wytłumaczyć, jak odbieramy dane zachowanie i wskazać, że złość można okazać w sposób konstruktywny, bez agresji.

9. Jak rodzic może wspierać poczucie wartości nastolatka?

Poprzez docenianie jego osiągnięć, dawanie możliwości podejmowania decyzji i okazywanie miłości niezależnie od wyników w nauce czy wyglądu.

10. Kiedy warto skorzystać z pomocy psychologa dla nastolatka?

Jeśli dziecko przez dłuższy czas wykazuje objawy silnej agresji, izoluje się od otoczenia, ma niskie poczucie wartości lub pojawiają się sygnały depresji – warto zwrócić się do specjalisty. Na Psycheo.pl znajdziesz odpowiednich psychologów i psychoterapeutów.