Czym jest współuzależnienie?

Współuzależnienie to zjawisko psychologiczne, które dotyka osób żyjących w bliskiej relacji z osobą uzależnioną, najczęściej od alkoholu. Osoby współuzależnione nie nadużywają substancji psychoaktywnych, lecz ich życie, emocje i codzienne funkcjonowanie w znacznym stopniu podporządkowane są zachowaniom i potrzebom osoby uzależnionej.

Współuzależnienie nie jest jednostką chorobową w rozumieniu medycznym - nie zostało włączone do oficjalnych klasyfikacji diagnostycznych, takich jak DSM-5 czy ICD-11. Oznacza to, że nie można postawić formalnej diagnozy współuzależnienia w kontekście psychiatrycznym czy psychologicznym. Termin ten funkcjonuje raczej jako kategoria opisowa, używana w psychoterapii, poradnictwie i literaturze popularnonaukowej do charakteryzowania określonych wzorców zachowań i trudności w relacjach interpersonalnych. Brak statusu diagnostycznego nie umniejsza jednak rzeczywistych problemów i cierpienia osób doświadczających biskiej relacji z osobą uzależnioną.

Według P. Mellody pięć głównych symptomów współuzależnienia obejmuje trudności z:

• odczuwaniem własnej wartości (zewnątrzsterowność),
• wytyczaniem funkcjonalnych granic,
• doświadczaniem i wyrażaniem swojej rzeczywistości,
• zaspakajaniem dorosłych potrzeb,
• doświadczaniem i wyrażaniem swojej rzeczywistości z umiarem (s. 21-63).

W opinii Mellody najważniejszą cechą osób współuzależnionych jest niekontrolowana skłonność do ekstremalnych odczuć i zachowań. Wynika ona z wzorców modelowania przyswojonych w dzieciństwie lub z doświadczenia bycia „niesłuchanym i niezauważanym", co skutkuje nadmiernym, niekontrolowanym podkreślaniem własnej osoby.

P. Mellody definiuje współuzależnienie następująco: „Współuzależnienie jest upośledzeniem dojrzałości spowodowanym urazem z dzieciństwa. Osoby współuzależnione są niedojrzałe lub dziecinne w takim stopniu, że przeszkadza im to w życiu" (1992, s. 15).

Współuzależnienie jako wzorzec osobowości

Niektórzy badacze patrzą na współuzależnienie nie tyle jako na chorobę, ile jako na określony typ osobowości. T.Millon opisał profil osobowości zależnej, który dziś często przywołujemy, mówiąc o współuzależnieniu.

Jak wygląda taka osoba? Przede wszystkim jest uległa, unika konfliktów i sytuacji konkurencyjnych. Zawsze stara się zachować harmonię w relacjach, nawet kosztem własnych potrzeb. Ma niską samoocenę, trudno jej podejmować samodzielne decyzje i brać odpowiedzialność za swoje życie. Badania przeprowadzone przez J. Mellibrudę i H. Szczepańską (1988) wśród żon osób uzależnionych pokazały, że ten opis pasuje szczególnie do tzw. żon "uległych" - w przeciwieństwie do tych bardziej "dominujących".

Współuzależnienie jako zaburzenie relacji

Jacek Santorski, polski psychoterapeuta, w przedmowie do książki Pia Mellody definiuje współuzależnienie jako "zaburzenie osobowości charakteryzujące się chorobliwą skłonnością do związków, w których partnerzy są w relacji patologicznego uzależnienia od siebie, nie respektują swoich granic, niejasno się komunikują, biorą na siebie nadmiar odpowiedzialności za partnera i/lub zrzucają na niego własne problemy" (1992, s. 6).

Co ciekawe, Santorski zauważa, że terapeuci spotykają się z takimi związkami coraz częściej. To już nie tylko problem rodzin alkoholowych - emocjonalnie niedojrzałe relacje pojawiają się w różnych kontekstach.

Współuzależnienie w rodzinach dysfunkcjonalnych

John Bradshaw idzie jeszcze dalej. Jego zdaniem współuzależnienie dotyka praktycznie każdego, kto dorastał w rodzinie dysfunkcjonalnej. Jak to ujmuje: "Współuzależnienie może być definiowane jako rozpoznawalny wzór sztywnych cech osobowości, zakorzenionych w zinternalizowanym wstydzie będącym rezultatem zaniedbania, które zazwyczaj dotyczy każdej osoby w systemie dysfunkcjonalnym" (1988, s. 199).

Według Bradshawa współuzależnienie to przede wszystkim efekt oddziaływania zaburzonego systemu rodzinnego. Główną cechą osób współuzależnionych jest to, że są "sterowane z zewnątrz" - brakuje im własnej autonomii, żyją według oczekiwań innych, a nie według własnych potrzeb i wartości.

Uzależnienie od alkoholu jako choroba całego systemu rodzinnego.

Choć uzależnienie dotyczy jednej osoby, jego skutki rozciągają się na wszystkich domowników. Rodzina funkcjonująca z osobą uzależnioną rozwija specyficzne mechanizmy przetrwania, które często prowadzą do zaburzenia granic, zaburzeń komunikacji i emocjonalnego chaosu.

Objawy współuzależnienia – jak je rozpoznać?

Osoba współuzależniona często:przejmuje:

• odpowiedzialność za zachowania osoby uzależnionej, ukrywając je przed światem zewnętrznym,
• kontroluje życie partnera, próbując zapobiec piciu,
• zaniedbuje własne potrzeby, skupiając się wyłącznie na drugiej osobie,
• doświadcza wahań nastroju, przewlekłego stresu, lęku, a nawet objawów depresyjnych,
• zaprzecza problemowi i minimalizuje jego skalę.

Choć na pierwszy rzut oka może się wydawać, że osoba współuzależniona „dzielnie trwa przy swoim partnerze”, jej zaangażowanie najczęściej odbywa się kosztem własnego zdrowia psychicznego i emocjonalnego.

Współuzależnienie to niczyja wina, to sygnał do zmiany
To, co warto podkreślić z perspektywy terapeutycznej: współuzależnienie nie jest „błędem” partnera osoby uzależnionej, lecz efektem naturalnego (choć destrukcyjnego) przystosowywania się do trudnych warunków emocjonalnych i psychicznych.

Ważnym krokiem jest zauważenie własnych potrzeb, emocji i granic. Często osoby współuzależnione zaczynają terapię dopiero wtedy, gdy dochodzą do stanu wyczerpania lub załamania.

Osoba wpółuzależniona każdego dnia walczy o bliską sobie osobę uzależnioną, zastanawia się, jak jej pomóc, co może ją uratować. Tymczasem zaniedbuje sama siebie, z każdym dniem jakby przestawając istnieć. To droga ku zapomnieniu o sobie, o swoich potrzebach. I choć być może przeczytała już kilka poradników, nadal trudno jej poradzić sobie z uzależnieniem bliskiej osoby.

Czy współuzależnienie można wyleczyć?

Tak. Terapia współuzależnienia opiera się na:

• odzyskaniu kontaktu ze sobą,
• nauce rozpoznawania i wyrażania emocji,
• pracy nad granicami i poczuciem własnej wartości,
• budowaniu niezależności psychicznej i emocjonalnej.

W procesie terapeutycznym osoba współuzależniona uczy się rozróżniać miłość od potrzeby ratowania, uświadamia sobie, że nie ma kontroli nad uzależnieniem partnera, ale ma wpływ na swoje życie, decyzje i zdrowie psychiczne.

Jak pomóc osobie współuzależnionej?

Zaoferuj wsparcie bez oceniania. Unikaj stwierdzeń typu „Sama tego chciałaś”, „Po co z nim jesteś?” "Zostaw go".
Zachęć do konsultacji z psychoterapeutą – indywidualna terapia to pierwszy krok do odzyskania wewnętrznej równowagi. Wskaż grupy wsparcia, np. Al-Anon, gdzie osoby w podobnej sytuacji dzielą się doświadczeniem.
Nie próbuj ratować na siłę. Osoba współuzależniona sama musi podjąć decyzję o zmianie.
 
Współuzależnienie – droga do wolności zaczyna się od świadomości
Życie w cieniu uzależnienia od alkoholu bliskiej osoby może być pełne cierpienia, chaosu i emocjonalnego zamrożenia. Ale może też stać się początkiem głębokiej transformacji. Terapia współuzależnienia pozwala nie tylko przetrwać, ale zacząć naprawdę żyć – w zgodzie ze sobą.

 
Jeśli czujesz, że ten temat dotyczy Ciebie lub kogoś bliskiego, nie jesteś sama. Znajdź specjalistę, który pomoże Ci odzyskać kontrolę nad swoim życiem.
Sprawdź bazęzweryfikowanych psychologów, psychoterapeutów, terapeutów uzależnień na Psycheo.pl

Źródło:

Beattie M., Koniec współuzależnienia jak przestać kontrolować życie innych i zacząć troszczyć się o siebie, Media Rodzina of Poznań, Poznań 1994.

Bradshaw J., Zrozumieć rodzinę, IPZiT PTP, Warszawa 1994.

Mellody P., Toksyczna miłość i jak się z niej wyzwolić, J.Santorski & Co, Warszawa 1992.

Sztander W., Poza kontrolą, PARPA, Warszawa 1993.

Woititz J., Małżeństwo na lodzie psychologiczne problemy żon alkoholików, IPZiT PTP, Warszawa 1989.

Flis J., Współuzależnieni, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 2022.