Zaburzenia lękowe – czym są?

Od czasu do czasu każdy z nas odczuwa lęk. To całkowicie naturalne. Na przykład możesz czuć się zdenerwowany problemem w pracy, stresować się przed testem lub podjęciem ważnej decyzji.

Jednak zaburzenia lękowe to coś więcej. To grupa zaburzeń psychicznych, w których doświadczany lęk jest intensywny, przewlekły i zakłóca codzienne funkcjonowanie. Osoby cierpiące na zaburzenia lękowe doświadczają uczucia przytłaczającego strachu lub niepokoju, który trudno kontrolować i który nie zawsze ma realne podstawy.

Strach i lęk mogą być źródłem cierpienia i poważną przeszkodą w normalnym funkcjonowaniu. Osoby nimi dotknięte korzystają z pomocy wielu specjalistów, próbując poradzić sobie z objawami, których doświadczają. Zaburzenia lękowe są jednymi z najczęstszych problemów psychicznych – częściej dotykają kobiet niż mężczyzn i występują zarówno u dorosłych, jak i dzieci.

Dobrą wiadomością jest to, że odpowiednia diagnoza i leczenie (farmakologiczne, psychoterapia lub ich połączenie) pozwalają znacząco zmniejszyć objawy i poprawić jakość życia.

Strach a lęk – co je różni?

Strach i lęk mają ogromne znaczenie adaptacyjne. Strach uruchamia reakcję walki lub ucieczki w obliczu realnego zagrożenia, natomiast lęk ostrzega przed potencjalnym niebezpieczeństwem. Niewielkie natężenie lęku może działać mobilizująco i wspierać uczenie się oraz skuteczność działania.

Strach składa się z trzech komponentów:

• behawioralnego (np. unikanie, ucieczka),
• fizjologicznego (np. przyspieszone bicie serca, napięcie mięśni),
• poznawczego (przekonanie o zagrożeniu).

Lęk ma te same składniki, ale różni się komponentem poznawczym – w lęku pojawia się oczekiwanie bliżej nieokreślonego zagrożenia, a nie konkretne poczucie niebezpieczeństwa. W praktyce trudno odróżnić strach od lęku, ale w skrajnych przypadkach różnica staje się wyraźna: strach zmusza do natychmiastowego działania, lęk pozostawia w stanie napięcia i niepewności.

Cechy wspólne zaburzeń lękowych:

• uporczywe poczucie niepokoju i napięcia,
• trudność w uspokajaniu się,
• nagłe napady paniki,
• natrętne, powracające myśli,
• fizyczne objawy (duszność, napięcie, zawroty głowy, bóle brzucha),
• unikanie stresujących sytuacji,
• pogorszenie jakości życia i funkcjonowania społecznego.

Lęk może również towarzyszyć niektórym chorobom somatycznym (np. chorobie Parkinsona, nadczynności tarczycy, hipoglikemii), dlatego diagnoza zaburzeń lękowych wymaga wcześniejszego wykluczenia przyczyn fizycznych.

Rodzaje zaburzeń lękowych (wg klasyfikacji DSM-V)

DSM-V wyróżnia:

• Zespół lęku napadowego (panicznego),
• Agorafobię,
• Fobie swoiste,
• Zespół obsesyjno-kompulsywny (OCD),
• Zespół stresu pourazowego (PTSD),
• Ostrą reakcję na stres,
• Zespół lęku uogólnionego (GAD),
• Inne zaburzenia lękowe.

Wcześniejsze klasyfikacje (DSM-III, DSM-IV) również obejmowały te zaburzenia, ale zrezygnowały z pojęcia „nerwice” jako zbyt ogólnego.

Wg klasyfikacji ICD-10 (obowiązującej w Polsce) zaburzenia lękowe należą do kategorii F40–F48 – Zaburzenia nerwicowe, związane ze stresem i pod postacią somatyczną.

Poniżej znajdziesz wybrane kategorie zaburzeń lękowych wg ICD-10:

F40 – Zaburzenia lękowe w postaci fobii

F40.0 Agorafobia – z lub bez napadów paniki; lęk przed otwartymi przestrzeniami, tłumem, podróżowaniem itp.
F40.1 Fobia społeczna – lęk przed sytuacjami społecznymi lub wystąpieniami publicznymi.
F40.2 Fobie swoiste (izolowane) – np. lęk przed pająkami, wysokością, lataniem, krwią, zastrzykami.

F41 – Inne zaburzenia lękowe

F41.0 Zaburzenie lękowe z napadami lęku (lęk paniczny) – powtarzające się ataki paniki bez związku z konkretną sytuacją.
F41.1 Uogólnione zaburzenie lękowe (GAD) – przewlekły, rozlany lęk niezwiązany z konkretnymi bodźcami.
F41.2 Mieszane zaburzenie lękowo-depresyjne – jednoczesne występowanie objawów lęku i depresji.

F42 – Zaburzenie obsesyjno-kompulsywne (OCD)

Występowanie obsesji (natrętnych myśli) i/lub kompulsji (powtarzalnych zachowań).

F43 – Reakcje na ciężki stres i zaburzenia adaptacyjne

F43.0 Ostra reakcja na stres
F43.1 Zespół stresu pourazowego (PTSD)
F43.2 Zaburzenia adaptacyjne – reakcje emocjonalne na istotne zmiany lub trudne wydarzenia życiowe.
 

ICD-10 posługuje się jeszcze pojęciem „nerwic” w kontekście kategorii F40–F48, mimo że termin ten jest coraz rzadziej stosowany w nowoczesnej psychiatrii.

W nowej klasyfikacji ICD-11 zmienia się układ i nazewnictwo niektórych jednostek – np. OCD i PTSD nie należą już do tej samej grupy co fobie.

Przyczyny nadmiernej lękowości:

• Czynniki genetyczne i rodzinne – predyspozycje dziedziczne,
• Stresujące wydarzenia życiowe – np. śmierć bliskiej osoby, przemoc, zmiana pracy,
• Problemy zdrowotne – np. choroby serca, cukrzyca, zaburzenia hormonalne,
• Substancje psychoaktywne – alkohol, marihuana, leki uspokajające,
• Czynniki osobowościowe – perfekcjonizm, potrzeba kontroli, niska samoocena.

Warto pamiętać, że objawy lęku można skutecznie leczyć – psychoterapia i odpowiednio dobrane leki pomagają wielu osobom odzyskać równowagę.

Jeśli odczuwasz przewlekły lęk, który wpływa na Twoje życie – nie musisz radzić sobie z tym sam. Warto zwrócić się po pomoc do psychologa, psychoterapeuty lub psychiatry.